نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 تهران- انقلاب- خیابان شهید مفتح- دانشگاه خوارزمی
2 دانشگاه خوارزمی تهران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Humans are in contact with their surroundings environment and have two sides interactions with and from the environment. Including environments to influence on behavior and mental the suburbs of urban parks and green spaces are that the place of leisure for many urban residents are considered. Urban green space are like "lungs of breathing" for urban residents, why the lack of it is the absence of health and wellness towns. In this study, the temperature and humidity differences between the selected parks and streets in Tehran and the correlation between these two elements were investigated. Field data is collected five times a day in a total of 15 days period between 04/19/2013 to 07/06/2013. In the analysis we used the statistical confidence interval method for the average difference between two samples from the t-test statistics with degrees of freedom and a weighted average of the variances of the two samples with 98% confidence intervals, and we also used the Pierson method to evaluate the correlation between the temperature and humidity in the parks and streets. The results obtained with this method, showed a meaningful difference in the temperature and humidity between some of the stations in parks and streets. The pick of this difference, in humidity, have been seen in the early mornings and in temperature, in the early noon. The results of the study on the correlation between the temperature and humidity in the parks and streets shows that the correlation between the temperature and humidity in the streets, does not depend on the time scale and a negative correlation was observed in all of the selected streets, while the correlation between the temperature and humidity in the parks, was dependent on the time scale so that the least amount of correlation was observed in the early morning and most amount of it in late afternoon.
کلیدواژه‌ها [English]
درختان در اجتماعات زیستی خود، یکی از سیستم‌های حیات‌بخش انسان به شمار می‌روند و پوشش گیاهی، یک عنصر طرّاحی مهم در بهبود محیط زیست شهری و آسایش حرارتی فضاهای باز شهری در مناطق با آب و هوای گرم است (اسپانجنبرگ، 2004،3)[1]. مردم، اغلب اوقات فراغت خود را در فضاهای باز سپری می‌کنند؛ از این رو یک محیط حرارتی راحت و رضایت‌بخش در خور توجّه عموم است. ارزیابی حرارتی افراد از یک مکان، ممکن است از تأثیر گستردۀ آنها در استفاده از آن مکان به وجود آید (تورسون، 2004،150؛ کینز، 2008،1485)[2]. مطالعات نشان داده است که پارک‌ها به دلیل تأثیر ترکیبی ناشی از سایه و تبخیر و تعرّق، اثر خنک‌کنندگی شایان توجّهی دارند (شاشوا- بار، 2000،223)[3]. فضای سبز در شهرها نه تنها بهبود چشم‌انداز شهری را باعث می‌شود، می‌تواند آب و هوای شهری را نیز با افزایش رطوبت محتوا در هوا و کاهش دمای هوا تنظیم کند. چشم‌انداز هر منطقۀ سبز واقع‌شده در میان شهرک‌ها می‌تواند محیط حرارتی را تغییر دهد و میکروکلیمای مختلف ایجاد کند (بونان، 101:2000؛ مک پرسون و سیمپسون، 78:2003؛ یانگ و همکاران، 69:2005)[4]. امروزه شهرها دمای بیشتری نسبت به گذشته دارند (حسنیان، 2001،77؛ گولازویسکی و روزبیچی، 2003،159) [5]و دلیل آن افزایش جمعیت و به دنبال آن استقرار تأسیسات و کارخانه‌های صنعتی در هر شهری است. این باعث شده است هوای سالم و پاکیزه رو به کاهش و خطرات نابودی محیط زیست رو به افزایش باشد؛ به‌طوری که روزانه مقادیر چشمگیری از انواع ترکیبات مسموم‌کننده در فضای شهرها رها می‌شود. طبق برآوردهای انجام‌شده در مناطقی که تعداد زیاد کارخانه‌ها و تراکم جمعیت وجود دارد، به ازای هر نفر (5-50) متر مربع فضای سبز سرانه لازم است. این نکته به‌تنهایی می‌تواند بیانگر اهمّیت و لزوم وجود فضاهای سبز در محیط‌های شهری و انبوه درختان در این محیط‌ها باشد. خصوصاً در مناطقی که تأسیسات صنعتی وجود دارد، انبوه درختان به صورت جنگل در کنار سایر فضاهای سبز اهمّیت زیادی دارد. طبق برآوردهای انجام‌شده یک هکتار از جنگلهای سوزنی‌برگ در سال، 14400 کیلوگرم و یک هکتار از جنگلهای متراکم پهن‌برگ در سال، 12800 کیلوگرم اکسیژن وارد فضا می‌کند و فضای سبز شهر نیز به طور متوسّط از هر یک هکتار حدود 2500 تا 3000 کیلوگرم اکسیژن رها می‌کند (حقانی، 1380،193-192). همچنین درختان و ساختمان‌های موجود به‌تنهایی و یا در خوشه‌ها باعث ایجاد تنوّع فضایی قوی در شار انتقال حرارت محلّی در لایه‌های تاج شهری می‌شوند که این در معنی میکروکلیمای شهری تعریف می‌شود. ناهمگونی میکروکلیمای شهری، اثر مستقیمی روی سایر فرایندهای زیستی (زنده) همچون میکروبی، گیاهان، تنفّس حیوانات و فتوسنتز گیاهان دارد (استابلر، 2005، 116)[6]. تهران پرجمعیت‌ترین شهر ایران و یکی از شهرهای پرجمعیت جهان است که ازدیاد روزافزون جمعیت و رشد فزایندۀ آن به همراه توسعۀ غیر اصولی صنایع، تخریب محیط طبیعی و آلودگی شدید زیست‌محیطی آن را سبب شده است. همچنین شلوغی، تردّد دایمی خودروها، کمبود باغ و بوستان و مشغلۀ بیش از حد، شهروندان تهرانی را در معرض فشارهای عصبی و آسیب‌های روانی قرار داده است (عرب خدری، 1380، 261). بنابراین در این پژوهش سعی شد که اثرات زیست‌محیطی و همچنین نقش تعدیل‌کنندگی پارک‌ها در این شهر بررسی شود تا بتوان زمینه را برای مطالعات بیشتر محقّقان و همچنین روشن‌کردن اهمّیت این محیط‌ها در زندگی جوامع امروزی و توجّه هر چه بیشتر سازمان‌ها و نهاد‌های مربوط فراهم کرد.
پیشینۀ تحقیق
به طور کلّی مطالعات زیادی دربارۀ اقلیم شهری انجام شده است که در این پژوهش به چند نمونه اشاره می‌شود. لیو و باسکارن (2003)[7] برای مقایسۀ دو محیط متفاوت با پوشش گیاهی و بدون پوشش گیاهی، مطالعاتی در رابطه با پشت بامهای سبز انجام دادند. مشاهدات نشان داد که یک بام سبز می‌تواند دما و نوسانات درجۀ حرارت را به طور زیادی در ماه‌های گرم سال (بهار و تابستان) کاهش دهد. آندرید و وییرا (2007)[8] برای اندازه‌گیری پارامترهای مختلف آب و هوایی در یک فضای سبز در مرکز لیسبون، اهدافی را شامل ارزیابی افتراق حرارتی بین پارک و مناطق ساخته‌شدۀ اطراف آن و تجزیه و تحلیل الگوهای میکروکلیمایی در خود پارک، بررسی کردند. به طور کلّی نتایج نشان داد، فضای سبز در تمام فصول به‌خصوص فصل تابستان، سردتر از مناطق ساخته‌شدۀ اطراف خود است. پیترالی (2008)[9] در یکی از پارک‌های شهر فلورانس از لحاظ رفاه کاربردی انسان، تحقیقاتی را برای بررسی تفاوت در مقادیر درجۀ حرارت آشکار بین چمن و در زیر تاج پوششی درختان پارک شهری انجام داد. نتایج نشان داد که در طول روز، منطقۀ جنگلی به طور متوسّط 3 درجۀ سانتی‌گراد خنکتر از چمن است، اما در طول شب مرتع به همان مقدار خنکتر از جنگل می‌شود. اسپانجنبرگ (2008)[10] از منظر میکروکلیمایی تحقیقی در یک پارک، یک میدان و یک خیابان باریک در یک روز تابستان در مرکز شهر سائوپائولو برزیل انجام داد. اندازه‌گیری‌ها نشان داد که پارک تا 2 درجۀ سانتی‌گراد نسبت به میدان و خیابان باریکی که در ساخت آنها بیشتر از بتن و آسفالت استفاده شده بود، خنکتر است. پوتچر (2009)[11] در شهر تل‌آویو مطالعاتی برای بررسی پتانسیل پوشش گیاهی در بهبود کیفیت هوای محلّی، کاهش دمای هوا و کاهش سر و صدا انجام داد. کوهن (2009)[12] برای بررسی ویژگی‌های کیفی هوای روزانه و فصلی پارک‌های شهری در شهر مدیترانه‌ای تل‌آویو، تفاوت دمایی بین سه پارک و سه خیابان در طول تابستان و زمستان را مطالعه کرد. نتایج نشان داد که اثر خنک‌کنندگی پارک‌ها در طول روز زیادتر است و بیشترین مقدار در تابستان، 3.7 درجۀ سانتی‌گراد اندازه‌گیری شد. ایمن باریس (2009)[13] در شهر آنکارا مطالعاتی برای بررسی سهم درختان و فضای سبز در آب و هوای شهری انجام داد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که مناطق سبزی که در میان مناطق مسکونی قرار دارند، بر اساس شرایط دمایی و رطوبتی، می‌توانند میکروکلیماهای متفاوتی را به وجود بیاورند. ایمن و محمود (2011)[14] نیز تحقیقاتی در شهر قاهره دربارۀ آسایش حرارتی کاربران در یک پارک شهری در طول ماه‌های سرد و گرم سال با استفاده از بررسی‌های میدانی و پرسش‌نامه انجام دادند. لی‌لی یانا و جم (2013)[15] تحقیقاتی با هدف بررسی اثرات خنک‌کنندگی بامهای سبز در پنج محلّۀ مسکونی در هنگ‌کنگ انجام دادند. نتایج نشان داد که اثر خنک‌کنندگی بامهای سبز تنها به پشت بام‌ها محدود نمی‌شود. میزان اثر خنک‌کنندگی پشت بام‌ها در سطح گسترده به 4/0 - 7 درجۀ سانتی‌گراد و در سطح کوچک به
5/0 - 7/1 درجۀ سانتی‌گراد می‌رسد.
روش تحقیق
در این پژوهش از طریق مطالعات میدانی، عناصر اقلیمی دما و رطوبت نسبی در پارک‌ها و خیابان‌های منتخب در سطح شهر تهران ارزیابی شد. هدف از این پژوهش، بررسی تفاوت معنی‌داری دما و رطوبت بین پارک‌ها و خیابان‌های منتخب در شهر تهران و همچنین میزان همبستگی بین این دو عنصر اقلیمی بود. در تجزیه و تحلیل از روش آماری فاصلۀ اطمینان برای تفاوت میانگین دو جامعه از نوع آمارۀ آزمون t با درجۀ آزادی و میانگین موزون واریانس‌های دو نمونه با فاصلۀ اطمینان 98% استفاده شد. همچنین بررسی میزان همبستگی بین دما و رطوبت با روش پیرسون انجام شد. برای اندازه‌گیری این عناصر اقلیمی از یک ترموهایگرومتر دیجیتالی ساخت کشور آلمان که قابلیت اندازه‌گیری دما و رطوبت بر حسب دهم درجه و رطوبت بر حسب درصد و همچنین قابلیت اندازه‌گیری حداقل و حداکثر دما و رطوبت را داشت، استفاده شد. برای انجام این کار، پنج پارک و پنج خیابان انتخاب شد که جمعاً 10 ایستگاه را برای اندازه‌گیری شامل می‌شد. از مجموعۀ بوستان‌های شهر تهران، این بوستان‌ها انتخاب شدند: بوستان بعثت با مساحت 530000 متر مربع و میانگین ارتفاع 1100 متر از سطح دریا، پارک شهر با مساحت 250000 متر مربع و میانگین ارتفاع 1155 متر از سطح دریا، پارک لاله با مساحت 280000 متر مربع و میانگین ارتفاع 1240 متر از سطح دریا، پارک ساعی با مساحت 120000 متر مربع و میانگین ارتفاع 1340 متر از سطح دریا و پارک ملّت با مساحت 340000 متر مربع و میانگین ارتفاع 1520 متر از سطح دریا. این بوستان‌ها در مناطق سه، شش، دوازده و شانزده قرار دارند و به صورت میانگین حدود 100 متر، اختلاف ارتفاعی و 4800 متر، فاصلۀ هوایی از یکدیگر دارند. موقعیت این بوستان‌ها به شکلی است که از منظر ارتفاع جغرافیایی، همۀ نواحی شهر را از شمال تا جنوب پوشش می‌دهند. از میان خیابان‌های سطح شهر تهران نیز این خیابان‌ها انتخاب شدند: خیابان عباسی شمالی (مترو ترمینال جنوب) با فاصلۀ 710 متر از نقطۀ اندازه‌گیری در داخل پارک بعثت و فاصلۀ 430 متر از مرز پارک، خیابان اکباتان با فاصلۀ 780 متر از نقطۀ اندازه‌گیری در داخل پارک شهر و فاصلۀ 520 متر از مرز پارک، خیابان فلسطین با فاصلۀ 1150 متر از نقطۀ اندازه‌گیری در داخل پارک لاله و فاصلۀ 750 متر از مرز پارک، خیابان نظامی گنجوی با فاصلۀ 630 متر از نقطۀ اندازه‌گیری در داخل پارک ساعی و فاصلۀ 390 متر از مرز پارک و بزرگراه کردستان با فاصلۀ 860 متر از نقطۀ اندازه‌گیری در داخل پارک ملّت و فاصلۀ 590 متر از مرز پارک. اندازهگیریهای انجام‌شده چه در داخل پارک و چه در خارج آن (خیابان‌ها) در مکان‌هایی که کاملاً در سایه قرار داشتند، انجام شد. داده‌ها در یک بازۀ زمانی از 30 فروردین تا 17 خرداد 1392 جمعاً به‌مدّت 15 روز و در پنج مقطع زمانی جمع‌آوری شد. در اندازه‌گیری این داده‌ها سعی شد روزهایی انتخاب شود که هوا صاف و آرام و پایدار باشد. هر نقطه در داخل پارک و در داخل خیابان به تعداد 15 بار و به این صورت اندازه‌گیری شد: پارک بعثت با خیابان عباسی شمالی به‌ترتیب در ساعت 9 و 9:30 دقیقۀ صبح، پارک شهر با خیابان اکباتان در ساعت 10 و 10:30 دقیقۀ صبح، پارک لاله با خیابان فلسطین در ساعت 2 و 2:30 دقیقۀ بعدازظهر، پارک ساعی با خیابان نظامی گنجوی در ساعت 16 و 16:30 دقیقۀ بعدازظهر و پارک ملّت به همراه بزرگراه کردستان در ساعت 17:15 و 18 عصر. برای افزایش دقّت محاسبات نیز خیابان‌ها با فاصلۀ زمانی 15 دقیقه از پارک‌ها اندازه‌گیری شدند.
نگارۀ ۱- موقعیت نقاط اندازه‌گیری‌شدۀ دما و رطوبت در پارک‌ها و خیابان‌های منتخب در شهر تهران
نگارۀ ۲- ترموهایگرومتر دیجیتالی با قابلیت اندازه‌گیری دما و رطوبت
در جدول (1) خصوصیات فیزیکی مانند محلّ قرارگیری و موقعیت ایستگاه‌ها و نوع پوشش محل و فضای مجاور آنها آورده شده است.
جدول 1- موقعیت و خصوصیات فیزیکی ایستگاه‌های منتخب در سطح شهر تهران
|
فضایمجاور |
پوششزمین |
موقعیتایستگاه |
نامایستگاه |
ایستگاه |
|
جاده و عابر پیادهرو |
چمن سبز |
نزدیک به مرکز پارک |
پارک بعثت |
١ |
|
جادۀ آسفالته |
سنگ‌فرش (پیاده رو) |
نزدیک ورودی ایستگاه مترو |
خیابان عباسی شمالی |
٢ |
|
دریاچه و عابر پیادهرو |
خاک |
نزدیک به مرکز پارک |
پارک شهر |
٣ |
|
جادۀ آسفالته |
سنگ‌فرش (پیادهرو) |
ابتدای خیابان اکباتان (میدان امام خمینی) |
خیابان اکباتان |
٤ |
|
سرویس بهداشتی |
چمن سبز |
نزدیک به مرکز پارک |
پارک لاله |
٥ |
|
جادۀ آسفالته |
سنگ‌فرش (پیادهرو) |
ابتدای خیابان فلسطین (نزدیک بلوار کشاورز) |
خیابان فلسطین |
٦ |
|
قفس پرندگان وعابر پیاده |
چمن سبز |
نزدیک به مرکز پارک |
پارک ساعی |
٧ |
|
جادۀ آسفالته |
سنگ‌فرش (پیادهرو) |
نزدیک به ابتدای خیابان |
خیابان نظامی گنجوی |
٨ |
|
دریاچه و عابر پیادهرو |
چمن و گیاهان پیچنده |
نزدیک به مرکز پارک |
پارک ملّت |
٩ |
|
تونل و جادۀ آسفالته |
بتن |
نزدیک به خروجی تونل نیایش |
بزرگراه کردستان |
١٠ |
داده‌های اندازه‌گیری‌شده
جدول 2- دما و رطوبت نسبی پارک بعثت با خیابان عباسی شمالی
|
تاریخ |
دمای متوسط پارک بعثت |
رطوبت متوسط پارک بعثت |
دمای متوسط خیابان |
رطوبت متوسط خیابان |
|
30/1/1392 |
7/20 |
37 |
8/22 |
32 |
|
01/2/1392 |
18 |
51 |
7/21 |
34 |
|
03/2/1392 |
2/17 |
39 |
6/18 |
35 |
|
08/2/1392 |
3/17 |
45 |
5/21 |
33 |
|
09/2/1392 |
9/19 |
38 |
9/22 |
27 |
|
10/2/1392 |
6/21 |
37 |
3/24 |
23 |
|
11/2/1392 |
6/20 |
30 |
5/23 |
26 |
|
12/2/1392 |
3/20 |
37 |
7/22 |
28 |
|
08/3/1392 |
8/25 |
43 |
28 |
27 |
|
09/3/1392 |
8/22 |
38 |
1/28 |
29 |
|
10/3/1392 |
6/23 |
46 |
1/28 |
29 |
|
14/3/1392 |
5/24 |
40 |
4/29 |
24 |
|
15/3/1392 |
3/26 |
48 |
32 |
21 |
|
16/3/1392 |
9/24 |
48 |
9/30 |
20 |
|
17/3/1392 |
7/26 |
32 |
8/32 |
22 |
|
میانگین |
22 |
6/40 |
8/25 |
3/27 |
جدول 3- دما و رطوبت نسبی پارک شهر با خیابان اکباتان
|
تاریخ |
دمای متوسّط پارک شهر |
رطوبت متوسّط پارک شهر |
دمای متوسّط خیابان اکباتان |
رطوبت متوسّط خیابان اکباتان |
|
30/1/1392 |
4/22 |
34 |
24 |
29 |
|
01/2/1392 |
1/19 |
39 |
9/20 |
34 |
|
03/2/1392 |
9/17 |
32 |
5/18 |
30 |
|
08/2/1392 |
4/18 |
39 |
2/21 |
33 |
|
09/2/1392 |
1/21 |
29 |
8/22 |
27 |
|
10/2/1392 |
5/22 |
30 |
2/24 |
23 |
|
11/2/1392 |
9/21 |
30 |
4/23 |
27 |
|
12/2/1392 |
4/21 |
30 |
4/23 |
26 |
|
08/3/1392 |
3/25 |
36 |
3/28 |
23 |
|
09/3/1392 |
7/22 |
38 |
6/25 |
29 |
|
10/3/1392 |
2/24 |
36 |
4/26 |
28 |
|
14/3/1392 |
7/25 |
40 |
6/28 |
26 |
|
15/3/1392 |
8/26 |
29 |
30 |
21 |
|
16/3/1392 |
3/27 |
28 |
8/30 |
20 |
|
17/3/1392 |
6/28 |
31 |
5/30 |
22 |
|
میانگین |
23 |
4/33 |
2/25 |
5/26 |
جدول 4- دما و رطوبت نسبی پارک لاله با خیابان فلسطین
|
تاریخ |
دمای متوسّط پارک لاله |
رطوبت متوسّط پارک لاله |
دمای متوسّط خیابان فلسطین |
رطوبت متوسّط خیابان فلسطین |
|
30/1/1392 |
9/23 |
28 |
7/25 |
24 |
|
01/2/1392 |
7/18 |
33 |
5/21 |
30 |
|
03/2/1392 |
8/19 |
30 |
7/21 |
28 |
|
08/2/1392 |
1/22 |
30 |
5/26 |
22 |
|
09/2/1392 |
8/22 |
30 |
3/28 |
20 |
|
10/2/1392 |
4/23 |
31 |
5/29 |
20 |
|
11/2/1392 |
4/22 |
30 |
5/28 |
20 |
|
12/2/1392 |
6/20 |
34 |
8/26 |
22 |
|
08/3/1392 |
8/26 |
27 |
6/32 |
20 |
|
09/3/1392 |
3/25 |
27 |
29 |
21 |
|
10/3/1392 |
6/26 |
27 |
4/31 |
20 |
|
14/3/1392 |
9/28 |
20 |
6/35 |
20 |
|
15/3/1392 |
6/28 |
32 |
2/36 |
20 |
|
16/3/1392 |
1/29 |
31 |
1/38 |
20 |
|
17/3/1392 |
4/28 |
26 |
3/37 |
20 |
|
میانگین |
4/24 |
6/29 |
9/29 |
8/21 |
جدول 5- دما و رطوبت نسبی پارک ساعی با خیابان نظامی گنجوی
|
تاریخ |
دمای متوسّط پارک ساعی |
رطوبت متوسّط پارک ساعی |
دمای متوسّط خیابان نظامی گنجوی |
رطوبت متوسّط خیابان نظامی گنجوی |
|
30/1/1392 |
8/23 |
26 |
8/26 |
22 |
|
01/2/1392 |
9/16 |
38 |
8/18 |
34 |
|
03/2/1392 |
3/18 |
31 |
1/20 |
29 |
|
08/2/1392 |
2/22 |
29 |
7/23 |
25 |
|
09/2/1392 |
23 |
23 |
6/25 |
22 |
|
10/2/1392 |
9/23 |
24 |
7/26 |
20 |
|
11/2/1392 |
7/23 |
23 |
4/26 |
20 |
|
12/2/1392 |
4/22 |
27 |
9/24 |
25 |
|
08/3/1392 |
6/28 |
20 |
8/29 |
20 |
|
09/3/1392 |
27 |
22 |
1/28 |
20 |
|
10/3/1392 |
8/28 |
20 |
9/28 |
20 |
|
14/3/1392 |
6/31 |
20 |
8/32 |
20 |
|
15/3/1392 |
1/33 |
20 |
3/33 |
20 |
|
16/3/1392 |
9/31 |
20 |
6/33 |
20 |
|
17/3/1392 |
9/32 |
20 |
3/33 |
20 |
|
میانگین |
8/25 |
2/24 |
5/27 |
4/22 |
جدول 6- دما و رطوبت نسبی پارک ملّت با بزرگراه کردستان
|
تاریخ |
دمای متوسّط پارک ملّت |
رطوبت متوسّط پارک ملّت |
دمای متوسّط بزرگراه کردستان |
رطوبت متوسّط بزرگراه کردستان |
|
30/1/1392 |
3/22 |
27 |
9/24 |
23 |
|
01/2/1392 |
1/14 |
51 |
9/16 |
35 |
|
03/2/1392 |
7/17 |
36 |
1/19 |
33 |
|
08/2/1392 |
6/20 |
34 |
2/28 |
21 |
|
09/2/1392 |
6/22 |
29 |
1/25 |
22 |
|
10/2/1392 |
4/22 |
33 |
9/25 |
21 |
|
11/2/1392 |
2/23 |
28 |
8/25 |
22 |
|
12/2/1392 |
8/21 |
33 |
8/23 |
25 |
|
08/3/1392 |
4/26 |
23 |
2/29 |
20 |
|
09/3/1392 |
9/24 |
27 |
2/27 |
22 |
|
10/3/1392 |
2/26 |
21 |
8/28 |
20 |
|
14/3/1392 |
9/28 |
20 |
33 |
20 |
|
15/3/1392 |
4/30 |
20 |
33 |
20 |
|
16/3/1392 |
4/29 |
22 |
4/33 |
20 |
|
17/3/1392 |
7/30 |
20 |
1/33 |
20 |
|
میانگین |
1/24 |
2/28 |
1/27 |
9/22 |
فاصلۀ اطمینان برای تفاوت میانگین دو جامعه:
1‐ ₌ ( ̵ )± t /₂,ԁf . Sx₁ ₋x₂
sₓ₁₋ₓ₂₌
(1)
میانگین موزون واریانس‌های دو نمونه:
S²ᴘ (2)
یافته‌های تحقیق
در این تحقیق، نتایجی که از لحاظ تفاوت دمایی و رطوبتی بین پارک‌ها و خیابان‌ها در شهر تهران حاصل شد به این شرح است. از لحاظ دمایی تنها نقاطی که اختلاف معنی‌داری بین آنها پیدا شد به پارک لاله با خیابان فلسطین در ساعت 14 تا 14:45 بعدازظهر مربوط بود که این اختلاف به 42/5 درجۀ سانتی‌گراد رسید. هرچند در نقاط دیگر از لحاظ دمایی، اختلاف آماری معناداری بین آنها مشاهده نشد، اما این میزان تفاوت دمایی را می‌توان در خور توجّه دانست؛ به طوری که اختلاف دمایی بین پارک بعثت و خیابان عباسی شمالی در ساعت 9 تا 9:45 صبح به 8/3 درجه و در پارک ملّت و بزرگراه کردستان در ساعت 17:15 تا 18 بعدازظهر به 05/3 درجۀ سانتی‌گراد رسید. کمترین اختلاف دما نیز به‌میزان 64/1 درجۀ سانتی‌گراد بین پارک ساعی و خیابان نظامی گنجوی در ساعت 16 تا 16:45 بعدازظهر به ثبت رسید که دلیل آن را می‌توان کوچک‌بودن مساحت پارک و همچنین استفاده از سطوح سخت و سنگ‌فرش‌شده در این پارک نسبت به سایر پارک‌های منتخب دانست. از لحاظ رطوبت نسبی، نقاطی که اختلاف معناداری داشتند به این ترتیب به دست آمد: پارک بعثت با خیابان عباسی شمالی در ساعت 9 تا 9:45 صبح با بالاترین اختلاف رطوبتی به‌میزان 26/13 درصد، دومین اختلاف معنادار بین پارک شهر و خیابان اکباتان در ساعت 10 تا 10:45 صبح به‌میزان 86/6 درصد و سومین اختلاف معنادار نیز بین پارک لاله و خیابان فلسطین در ساعت 14 تا 14:45 بعدازظهر به‌میزان 2/7 درصد. بین نقاط دیگر، اختلاف معناداری مشاهده نشد؛ اما اختلاف بین پارک ملّت و بزرگراه کردستان در ظهر به‌میزان 3/5 درصد شایان توجّه است. کمترین تفاوت رطوبتی به‌میزان 7/1 درصد بین پارک ساعی و خیابان نظامی گنجوی به ثبت رسید. بنابراین تنها پارک و خیابانی که هم از لحاظ دمایی و هم از لحاظ رطوبتی، اختلاف معناداری بین آنها به دست آمد به پارک لاله و خیابان فلسطین در ساعت 14 تا 14:45 بعدازظهر مربوط بود. در کل از لحاظ دمایی یک اختلاف معنادار، از لحاظ رطوبتی 3 اختلاف معنادار و جمعاً 4 اختلاف معنادار بین نقاط اندازه‌گیری‌شده در این تحقیق به دست آمد. جدول شمارۀ (8) میزان اختلاف دمایی و رطوبتی را که بین پارک‌ها و خیابان‌های منتخب در شهر تهران به دست آمده است، نشان می‌دهد. جدول شمارۀ (7) نیز فاصلۀ اطمینان میان نقاط مقایسه‌شده را نشان می‌دهد.
همچنین در این مطالعه دربارۀ میزان همبستگی بین دو عنصر دما و رطوبت در پارک‌ها و خیابان‌ها این نتایج به دست آمد. میزان همبستگی بین دما و رطوبت پارک بعثت در ساعت 09:00 تا 09:15 دقیقۀ صبح در طول مدّت اندازه‌گیری، 018/0 و این میزان در خیابان عباسی شمالی (مترو ترمینال جنوب) در ساعت 09:30 تا 09:45 دقیقۀ صبح، 8/0- به دست آمد که این نشان‌دهندۀ همبستگی منفی بین این دو عنصر است. همچنین میزان همبستگی بین دما و رطوبت پارک شهر در ساعت 10:00 تا 10:15 دقیقۀ صبح در طول مدّت اندازه‌گیری، 25/0- و این میزان در خیابان اکباتان در ساعت 10:30 تا 10:45 دقیقۀ صبح، 81/0- به دست آمد. میزان همبستگی بین دما و رطوبت پارک لاله در ساعت 14:00 تا 14:15 دقیقۀ بعدازظهر در طول مدّت اندازه‌گیری، 57/0- و این میزان در خیابان فلسطین در ساعت 14:30 تا 14:45 دقیقۀ بعدازظهر، 77/0- حاصل شد. میزان همبستگی بین دما و رطوبت پارک ساعی در ساعت 16:00 تا 16:15 دقیقۀ ظهر در طول مدّت اندازه‌گیری، 88/0- و این میزان در خیابان نظامی گنجوی در ساعت 16:30 تا 16:45 دقیقۀ ظهر، 84/0- به دست آمد. در نهایت میزان همبستگی بین دما و رطوبت پارک ملّت در ساعت 17:15 تا 17:30 دقیقۀ ظهر در طول مدّت اندازه‌گیری، 94/0- و این میزان در بزرگراه کردستان در ساعت 17:45 تا 18:00 دقیقۀ ظهر، 88/0- حاصل شد. با توجّه به این نتایج، هرچه که به سمت ظهر پیش می‌رویم، میزان همبستگی بین این دو عنصر در پارک‌ها به سمت منفی پیش می‌رود، اما در خیابان‌ها تغییرات در خور ملاحظه‌ای در طول روز مشاهده نشد. وضعیت رخ‌داده را این‌گونه می‌توان تحلیل کرد که در طول شب تراز تابش در سطح پارک‌ها و خیابان‌ها به دلیل بازتاب موج بلند، منفی می‌شود و باعث می‌شود که سطوح مذکور نسبت به هوایی که روی آن قرار دارد سردتر شود. این اتّفاق، تشکیل وارونگی هوای تشعشعی و گرادیان حرارتی نسبت به سطح زمین را موجب می‌شود. این لایۀ هوای سرد به اندازه‌ای پایدار است که مانع تشکیل لایۀ آمیزش در حوالی سطح زمین می‌شود. لایۀ آمیزش، لایه‌ای است که بر اثر تلاطم و در شرایط هوای کمتر پایدار تا ناپایدار شکل می‌گیرد و تهویه و اختلاط هوا را موجب می‌شود (کاویانی، 1389،95). بعد از طلوع آفتاب، تراز تابش در سطح پارک‌ها و خیابان‌ها مثبت می‌شود و دما افزایش می‌یابد؛ اما این افزایش دما در سطح خیابان‌ها نسبت به پارک‌ها به دلیل سطوح سخت به‌کاررفته (معابر و آسفالت خیابان‌ها) و وجود فضای سبز ناچیز و سایه‌گیری کمتر با تاج درختان، بیشتر است. این وضعیت، انتشار گرمای محسوس به سوی بالا را موجب می‌شود، اما پایین‌ترین لایۀ هوا را در بر می‌گیرد؛ زیرا بقایای وارونگی هوای تابشی بالا در اوایل صبح از هر نوع فعّالیت همرفتی جلوگیری می‌کند؛ از این رو لایۀ آمیزش در اوایل صبح، عمق و ضخامت چندانی ندارد. با گرمای بعد از طلوع آفتاب، تبخیر به‌شدّت آغاز می‌شود. به علّت ضعیف‌بودن مبادلۀ هوا در اوایل صبح، رطوبت تشکیل‌شده هنوز در حوالی سطح زمین باقی می‌ماند. این رطوبت در پارک‌ها به دلیل وجود فضای سبز و عمل تبخیر و تعرّق، بیشتر از خیابان‌ها است. سپس با روند تغییرات دما به سمت ظهر از رطوبت موجود در سطح زمین کاسته می‌شود. این انتقال هوای مجاور سطح زمین، حداقل رطوبت در حوالی ظهر را موجب می‌شود. چون سیر روزانۀ رطوبت تا حدودی برعکس درجۀ حرارت است، از این رو هوای قشر مجاور سطح زمین در اوایل نیمروز، نسبتاً خشک و در طلوع آفتاب، نسبتاً مرطوب است. با توجّه به این که بیشترین میزان رطوبت نسبی در هوا در هنگام طلوع آفتاب وجود دارد، به دلایل گنجایش رطوبتی کم هوا و سردی نسبی نسبت به ساعات دیگر روز در این هنگام و نزدیک‌شدن آن به درجۀ اشباع، تبخیر و تعرّق درختان و زمین‌های چمن‌کاری‌شدۀ سطح پارک و وجود دریاچه در بعضی پارک‌ها، میزان رطوبت نسبی هوا افزایش و دمای محیط کاهش می‌یابد؛ اما در خیابان‌ها به دلیل وجودنداشتن منبع رطوبتی زیاد، این وضعیت کمتر شکل می‌گیرد.
جدول 7- فاصلۀ اطمینان محاسبه‌شده برای تفاوت بین میانگین دو جامعه
|
حدّ پایین فاصلۀ اطمینان |
حدّ بالای فاصلۀ اطمینان |
فاصلۀ اطمینان برای تفاوت بین میانگین دو جامعه |
|
27/2- |
88/9 |
میانگین دمای پارک بعثت با خیابان عباسی شمالی |
|
90/6 |
62/19 |
میانگین رطوبت پارک بعثت با خیابان عباسی شمالی |
|
27/2- |
71/6 |
میانگین دمای پارک شهر با خیابان اکباتان |
|
76/1 |
96/11 |
میانگین رطوبت پارک شهر با خیابان اکباتان |
|
72/0 |
11/10 |
میانگین دمای پارک لاله با خیابان فلسطین |
|
69/2 |
83/11 |
میانگین رطوبت پارک لاله با خیابان فلسطین |
|
07/4- |
36/7 |
میانگین دمای پارک ساعی با خیابان نظامی گنجوی |
|
02/4- |
49/7 |
میانگین رطوبت پارک ساعی با خیابان نظامی گنجوی |
|
39/2- |
49/8 |
میانگین دمای پارک ملّت با بزرگراه کردستان |
|
78/2- |
45/13 |
میانگین رطوبت پارک ملّت با بزرگراه کردستان |
جدول 8- اختلاف دمایی و رطوبتی بین پارک‌ها و خیابان‌های منتخب در سطح شهر تهران
|
اختلاف متوسّط رطوبت |
اختلاف متوسّط دما |
ایستگاه‌ها |
|
26/13 |
8/3 |
پارک بعثت با خیابان عباسی شمالی |
|
86/6 |
22/2 |
پارک شهر با خیابان اکباتان |
|
26/7 |
42/5 |
پارک لاله با خیابان فلسطین |
|
73/1 |
64/1 |
پارک ساعی با خیابان نظامی گنجوی |
|
33/5 |
05/3 |
پارک ملّت با بزرگراه کردستان |
نگارۀ ۳- همبستگی بین دما و رطوبت در پارک بعثت و خیابان عباسی شمالی
نگارۀ ۴- همبستگی بین دما و رطوبت در پارک شهر و خیابان اکباتان
نگارۀ ۵- همبستگی بین دما و رطوبت در پارک لاله و خیابان فلسطین
نگارۀ ۶- همبستگی بین دما و رطوبت در پارک ساعی و خیابان نظامی گنجوی
نگارۀ ۷- همبستگی بین دما و رطوبت در پارک لاله و بزرگراه کردستان
نگارۀ 8- روند همبستگی متوسّط دما و رطوبت در پارک‌ها و خیابان‌ها در طی مدّت اندازه‌گیری
نتیجه‌گیری
این پژوهش برای بررسی میزان توزیع درجۀ حرارت و رطوبت شهری برای مطالعات زیست آب و هوایی و میزان تأثیر پارک‌ها در آب و هوای شهر تهران انجام شد. چون امواج گرمایی بر سلامت انسان تأثیرگذار است و مردم در مناطق شهری بیشتر در معرض خطر مرگ و میر قرار دارند، این پژوهش سعی دارد سهمی از اهمّیت فضای سبز در بهبود رفاه انسانی در درون شهرها را نشان دهد و پارک‌های شهری و درختان کنار جاده‌ای می‌توانند محیط حرارتی را برای ساکنان شهری بهبود بخشند. این پژوهش نتایج نشان داد که پارک‌ها و فضاهای سبز در سطح شهر قادر به تغییر محیط حرارتی و رطوبتی و ایجاد میکروکلیماهای مختلف هستند. با این حال، مشخّص شد که تمام مناطق سبز که اندازه‌گیری شدند، سردتر از مناطقی بودند (مناطق مسکونی) که خارج از محدوده پارک قرار داشتند از نظر آماری رابطۀ معنی‌داری از لحاظ تفاوت‌های دمایی و رطوبتی بین مناطق سبز و مناطق ساخته‌شدۀ اطراف آن وجود داشت. اکثر اندازه‌گیری‌ها در داخل پارک‌ها به طور متوسّط رطوبت بالاتر و دمای کمتری را نسبت به مناطق ساخته‌شدۀ اطراف آن داشتند. همچنین اندازهگیریهای انجام‌شده نشان داد که اختلاف دمایی و رطوبتی بین فضای سبز و خیابان‌ها و محیط‌های ساخته‌شدۀ اطراف آن به‌ترتیب می‌تواند تا 4/5 درجۀ سانتی‌گراد از لحاظ دمایی و 26/13 درصد از لحاظ رطوبتی افزایش یابد. نتایج، نشان داد که کاهش اختلاف دما و رطوبت بین پارک‌ها و خیابان‌ها از عوامل فیزیکی و سطوح ساخته‌شده و همچنین تراکم و وسعت فضاهای سبز تأثیر می‌پذیرد. مناطق ساخته‌شدۀ اطراف مانند جاده‌ها و سطوح آسفالت و سنگ‌فرش‌شده، ترافیک‌های خودرویی در سطح شهر و ساختمان‌های ساخته‌شدۀ باعث گرم‌شدن بیش از حد و تولید گازهای گلخانه‌ای می‌شوند؛ در حالی که درختان و گیاهان و در کل فضاهای سبز این اثر را ندارند. درختان با افزایش رطوبت و کاهش دما در سطح شهر یک اکوسیستم مطلوب را برای آسایش شهروندان فراهم می‌کند. بنابراین بهتر است که در برنامه‌های توسعۀ شهری، اثرات پوشش گیاهی در آب و هوای شهر در نظر گرفته شود و کاشت درخت و گیاهان علاوه بر پارک‌ها در سطح خیابان‌ها و اطراف ساختمان‌های مسکونی نیز در نظر گرفته شود.
)